luns, 14 de decembro de 2020

O Meirás de Campolongo

O Pazo en Pontevedra

 Sábese, entre outras cousas,  grazas ao estudo dos seus brasóns,  que o  Pazo de Campolongo, tamén coñecido como "Pazo dos Marqueses de Leis"  ou  de  "Paco Leis" pertenceu desde o século XVI a varias familias emblemáticas de Pontevedra (De la Vega,  Cruu, Salazar, Figueroa, Montenegro e  Mendoza).  

Converteuse en 1943, baixo a ditadura do xeneral Franco, na delegación do "Frente de Xuventudes".

 

Na súa enorme leira construíronse a finais dos anos corenta unas das mellores instalacións deportivas de Galicia. (Ver record de España en Campolongo). Competía coas de Balaídos en Vigo e Riazor na Coruña. A súa vinculación co mundo do deporte non caería no esquecemento, porque as súas pistas deportivas convertéronse  xa a medidos do século XX en berce dalgúns dos mellores deportistas da época . 


O Pazo na Casa de Campo
en Madrid
A principios dos 60 e coa urbanización de Campolongo, por orden do usurpador de patrimonios,  o Pazo foi trasladado a Madrid, pedra a pedra, como pavillón de Pontevedra na Feira do Campo, que se celebraría na capital de España ata inicios dos setenta. Desde entón o Pazo, ou o que queda del, pasou por varias fases e nos últimos anos albergou un restaurante co “ enxebre”; nome de “A Casiña”.
A súa ubicación en Campolongo (Pontevedra)  sería onde esta hoxe o Instituto Nacional de Estatística .  

O río dos Gafos, testemuña dunha loita heroica (Artigo de Rafael Quintía)

 O  río Gafos foi testemuño privilexiado e actor dun dos episodios máis sanguentos da nosa historia : á Guerra da Independencia contra os franceses e ás loitas guerrilleiras que en torno á nosa vila tiveron lugar hai apenas douscentos anos. 

En xaneiro de 1809 as tropas francesas entran en Galicia. Coa batalla de Elviña —16 de xaneiro— ábrese o tempo de loitas, resistencia, guerrilla e fustrigamento constante ao que os franceses foron sometidos nos poucos meses que estiveron no noso territorio. O 21 de xaneiro os franceses preséntanse en Pontevedra, establécense na nosa cidade e comezan as extorsións e as requisas de alimentos nas aldeas veciñas. Co obxecto de controlar o territorio, os franceses despregan destacamentos na contorna de Pontevedra: na Serra da Fracha, entre as parroquias de Santa María de Tourón, San Martiño de Xustáns e Santiago de Taboadelo, na reitoral de Borela, San Xurxo de Sacos e Tenorio.

Pouco tempo fixo falla para que o pobo comezase a organizarse contra o invasor e contra os seus roubos e abusos. A primeira mostra de desobediencia dos nosos paisanos fronte ao invasor foi negarse a cumprir a orde de entregar as armas de fogo e negarse tamén a entregarlles alimentos ás tropas ocupantes. O 19 de febreiro o tenso clima estoupa e os veciños de Cotobade levántanse en armas contra o destacamento galo que ocupa a reitoral de San Xurxo de Sacos. Os franceses intentan vingarse pero espállase rapidamente o exemplo e os levantamentos e a formación de alarmas —grupos de guerrilleiros resistentes que loitan contra os franceses— corren como a pólvora. Nos seguintes días os veciños de Montes, Quireza, Baños de Cuntis, Campo e Fragas, Peñaflor, Caldas de Reis, Cambados, Vilagarcía, Sanxenxo, Cangas, Marín e toda a península do Morrazo collen as armas contra o exército galo.

As autoridades locais coa axuda das alarmas e dos guerrilleiros optan pór cerco a Pontevedra coa intención de liberala do xugo francés. Os xefes das alarmas de Cotobade, Montes e Caldevergazo deciden atacar, conxuntamente coas do Morrazo, a guarnición francesa de Pontevedra o 28 de febreiro. Os franceses, auxiliados polas tropas que xa ían camiño de Tui e que deron volta, conseguen repeler o ataque causando trinta e nove baixas entre os heroicos guerrilleiros que se ven obrigados a retirarse momentaneamente. Así se daba conta do sucedido naqueles tempos de guerra:

Con el ánimo decidido de vengarse, y acabar con tal canallada, al instante se formó un cerco, a saber: por el levante, desde la altura de la Canicouba a la de Berducido y Portela; por el poniente desde la Barca de Poyo, hasta las inmediaciones de Curro; y por el mediodía desde Marín de arriba hasta Campolongo.


Tras o intento falido de tomar Pontevedra, as partidas do Morrazo teñen que retirarse aos montes de Salcedo e Lourizán e establecen alí postos de vixilancia para avisar a todo o Morrazo en caso de ataque dos franceses. E así, apostados nos nosos cumios e fornecidos de municións polas fragatas inglesas Venus e Libeli, atracadas no porto de Marín, organizan a reconquista da vila de Pontevedra.

O cinco de marzo os guerrilleiros das parroquias de Salcedo e Lourizán e as alarmas do Morrazo volven atacar Pontevedra ao mesmo tempo que o facían, pola ponte do Burgo e cara á porta de Santa Clara, as alarmas de Cotobade, Caldevergazo, Mourente e Marcón. Os do Morrazo, ao mando de don Juan de Gago, abandonan o seu acubillo nos montes onde estaban acampados, baixan polo val de Salcedo e tras cruzaren o río de Campolongo entran polo Campo de San Xosé e chegan ata a mesmísima porta de Trabancas, na muralla da vila, onde son repelidos polos franceses que, acuartelados no convento de San Francisco, emprenden a súa persecución causando moitas baixas entre os guerrilleiros. Durante catro horas mantense o fogo entre ambos os bandos ata que os do Morrazo, esgotadas xa todas as municións, teñen que repregarse de novo ás súas bases nos montes de Salcedo e Lourizán. Os franceses, en represalia polo feroz combate, ocupan Campolongo, asasinan a todos os veciños que non puideron fuxir e queiman as casas de San Xosé. González Zúñiga na súa Historia de Pontevedra (1846) narraba así o heroico episodio e a intensidade da batalla, aínda fresca na memoria colectiva:

D. Juan Gago [...] i su segundo D. Manuel Alarcón, abanzan con sus guerrillas hasta el campo de San José. Atacados en este punto los paisanos por una columna francesa que saliera por la puerta de la Peregrina, matándole al comandante de esta la yegua que montaba, se replegan sobre el lugar de Campo-longo á donde tenían su cuartel general. Los franceses atraviesan entonces el puente de la Tablada i dejándose caer sobre el Campo-longo los paisanos parapetados con los muros ó ballados de la heredades, desde allí les hacen un horroroso fuego. Despues de dos horas de combate i vertido por una i otra parte mucha sangre, venciendo la disciplina i la tactica, á la fuerza numérica, los paisanos se retiran á los montes de donde habían descendido, volviendo á ocupar sus antiguas posiciones. Dueño el enemigo del campo de batalla, casi todas las casas del lugar de Campo-longo, despues de haber asesinado algunos enfermos que las habitaban por no haber podido abandonarlas, todas ellas fueron incendiadas, reduciendolas á cenizas la voracidad de las llamas.

Non foi esta a única batalla da que foi testemuña o río "Gafos" (Tomeza para o autor do artigo)  . O día 6 de marzo a alarma de Laxinde ataca dende os montes de San Cibrán unha columna francesa que procedente de Santiago ía dirección a Tui seguindo o camiño que discorría — onte coma hoxe— á beira do río. Ese mesmo día outra columna procedente de Vigo é atacada á altura do Gorgullón. O combate é de tal intensidade que os franceses vense obrigados a utilizar a artillería para librar o camiño e facerse paso ata o interior amurallado da vila. Pero non acaba aquí a historia.

A finais de marzo a guarnición francesa acantonada en Pontevedra vese na obriga de retirarse, quedando a cidade liberada pero a principios de abril volve ser tomada pola columna francesa do xeneral Maucunne. Tras a reconquista de Vigo o mariscal Ney, temendo perder tamén Tui, mandou unha columna de tres mil homes e algunha cabalería ao mando do xeneral Maucunne que saíndo de Santiago e pasando por Pontevedra debía dar auxilio aos soldados franceses sitiados na vila de Tui. A columna francesa chegou a Pontevedra na mañanciña do día 12 de abril, non sen ter que baterse no seu traxecto coas alarmas de guerrilleiros que rodeaban a cidade. Os guerrilleiros do Morrazo, apostados nos nosos montes e baixo o mando do citado don Juan Gago —antigo corsario de Marín—, emprenden o ataque a Pontevedra chegando, por momentos, a entrar na cidade. Os homes de Juan Gago mantiveron un intenso combate contra os franceses no barrio de Campolongo, parapetados na Ponte Bolera e no Campo de San Xosé ata que se ven na necesidade de repregárense aos montes de Salcedo. As tropas francesas sedentas de vinganza saquean casas e matan varios veciños de Campolongo e de San Blas. Así nolo contaba Pardo de Andrade:

Cargaron hacia aquel punto tanto sus fuerzas que se vieron obligados a esparcirse, quedando de nuestra parte seis muertos, tres de la de ellos con algunos heridos, y un caballo, por el que exigieron cien duros a este ayuntamiento. En seguida desahogaron su rabia, quemando cuatro casas en el mismo lugar de Campolongo, matando a un pobre enfermo, una mujer de esta villa, y otros inermes. No obstante la conveniente dispersión de los paisanos de Morrazo, los vecinos de Salcedo, apostados en diferentes puntos, mantuvieron el fuego toda aquella tarde, siendo muy de notar y alabar el valor y celo de los Presbíteros D. Manuel Acuña Conde, y D. José María Pardal, que acompañados de unos mozos de la parroquia, sostuvieron un fuego vivísimo por espacio de tres horas en el puente que llamán Bolera, o de Sucado, contra una compañía de franceses, que no pudiendo adelantar un paso retrocedieron al pueblo, bien diezmados y avergonzados.

Once guerrilleiros morrerían aquela tarde de combate entre os veciños de Salcedo e O Morrazo e o exército francés. Mentres estes sucesos acontecían no treito que o río percorre entre a Ponte da Taboada e o Gorgullón, na súa desembocadura, alí onde o río toma o nome do antigo sanatorio de leprosos —O Gafos—, as augas do río dos mil nomes presenciaban outro episodio da nosa particular Guerra de Independencia. O xornal El Patriota Compostelano, no seu número 61 do 14 de setembro de 1809 recollía a seguinte crónica:

Esteiro do río Gafos

El trece de abril
[posiblemente el doce] subieron lanchas cañoneras hasta Mollabao, a tiempo que los enemigos ocupaban Campolongo y San Roque: rompieron el fuego las cañoneras, al que correspondieron los enemigos: al cabo de cuatro horas y despues de haber desmontado un cañón enemigo, cesó el fuego de las cañonreas, a las que la marea no permitió subsistir allí por más tiempo, inmediatamente entraron partidas de guerrilleros de los paisanos de Marín e hicieron retroceder a los enemigos hasta campo de San José donde estaba el grueso de su ejército.

O día trece, xa de madrugada, a columna francesa abandona Pontevedra e continúa a súa marcha cara a Tui pero en Ponte Sampaio agardábaa o coronel Morillo con dous mil homes armados con chuzos e paus e cento cincuenta con armas de fogo. Mais esa xa é outra batalla.

Hoxe en día, agás os historiadores e algúns estudosos do tema, son poucos os veciños de Pontevedra que coñecen a crónica daqueles días de loita heroica e do que nas marxes do río Gafos aconteceu. Agora, cando xa hai moito tempo que calaron as armas e os berros, cando o cheiro da pólvora se esvaeceu no ar da historia e o sangue dos mártires foi lavado polas augas do río que os viu morrer, quizais sexa o momento de achegarse a carón do Río de Campolongo —tan tapado e esquecido como os feitos dos que foi testemuña— e, arremedando o célebre sabio Siddharta de Herann Hesse, sentar nas súas beiras e deixar que a voz sabia e anterga da auga nos volva contar a historia daqueles homes e mulleres valentes que un día decidiron xogarse todo o que tiñan, incluso a vida, por defenderen o que crían xusto...aínda que fose para devolverlle o trono a un rei máis cruel e absolutista aínda que aqueles contra os que loitaron. Pero xa se sabe, aos galegos sempre nos gustaron os ditadores e o viño feito na casa.

RAFAEL QUINTÍA  . Ver artigo na páxina de "Vaipolorío"

Este texto está incluído no Poemario do Río Gafos 


mércores, 25 de novembro de 2020

Josefina Arruti Viaño

Foi esposa de Bibiano Fernández Osorio-Tafall, o primeiro alcalde democrático de Pontevedra, elixido en 1931 coa chegada da II República. A Guerra Civil separounos en 1936, o político acabou exiliándose e a súa muller, á que xamais volveu ver, sufriu nas súas carnes a represión máis dura durante a Guerra e, posteriormente, durante o franquismo. Sufriu, xunto aos seus fillos de pouca idade, arresto domiciliario e mesmo estivo dezaoito meses no cárcere polo simple feito de ser a esposa de Fernández Osorio-Tafall. El faleceu en México en 1999; ela, en Pontevedra no 2003, aos 97 anos. Artigos relacionados: 1. "Es falso que mi madre rechazara el reencuentro ...." -   2. "Que se hayan acordado de mi madre es una alegría ..." 
A historia de Josefina Arruti Viaño pódese ler tamén no libro  "Os Berros da motocicleta "

domingo, 27 de setembro de 2020

Doutor Enrique Marescot Iglesias

 O monumento dedicado ao Doutor  Marescot, atópase situado preto da que foi a súa casa, na parte esquerda do Goberno Civil, nos xardíns que levan o seu nome, diante do que foi a  Maestranza, despois Cuartel de San Fernando e hoxe  Facultade de  Belas Artes.

 Don Enrique  Marescot Iglesias foi un dos pontevedreses máis queridos e venerados en todos os sectores sociais, excelente cirurxián, director do Hospital Provincial, e unha infinidade de cargos máis, que soubo desempeñar con gran certo pero sobre todo como máis se lle lembra é como "o médico dos pobres".

"Moi poucas persoas", lembra décadas despois a súa familia, "saben que estudou a carreira sen libros, xa que carecía da economía suficiente para adquirilos".

Foi auxiliar no Hospital polo exiguo soldo que lle permitía compaxinar o traballo cos estudos de Medicina e o seu irmán Patricio facilitáballe os apuntamentos. Esa intensa vocación, o traballo e tamén as profundas conviccións relixiosas inculcadas polos seus pais serían constantes que o acompañarían durante o resto da súa vida, así como a compaixón polos que, como antes o, son pobres.

A súa familia non o esquece: a primeira vez que pasou consulta foi a un veciño do barrio de San Roque. Contoullo loxicamente satisfeito á súa nai, que despois de escoitalo preguntoulle canto gañara polos seus coñecementos médicos. "El contestoulle con toda naturalidade: como lle ía a cobrar a esa xente se é máis pobre que nós?".

O monumento é obra de Fernando Campo, o busto, os relevos e o escudo son de bronce, a fonte e o pedestal de granito, na parte posterior do mesmo pódese ler: "Ao doutor Enrique  Marescot, que consagrou a súa vida á cirurxía, á práctica do ben e da caridade".

Os relevos son tres, o primeiro representa a medicina, o segundo a caridade e o último a fe.

mércores, 19 de agosto de 2020

Evolución da Ponte do Burgo - Unha viaxe de 800 anos


Postal da Ponte do Burgo de Pontevedra,
 onde se atopaba un dos fielatos
 máis conflitivos do motín de 1892.
2020

A ponte que chegou a nós case non ten elementos orixinais da longa ponte que segundo apuntan todas as fontes, se construiu hai máis de 800 anos, no século XII. En 1165 Fernando II de Galiza e Alfonso I de Portugal asinan a Paz do Lérez “super flumen Lerice in vetula ponte”, polo que existiría unha vella ponte aínda que se estivese construíndo a nova. Ou non.. 

Evolución
SEIS SÉCULOS SEN USO
. Parece que a construiron perto da antiga ponte romana, que a mediados do século XII era unha ruina En 6 séculos case non tivera uso, xa que a sociedade altomedieval vivía recluída en poboados autárquicos e pouco urbanizados.

CADA VEZ MÁIS CEGA. Orixinariamente a ponte non chegaba aos 300 m, entre os estribos e a parte central. Os ensanches da vila e a procura de maior calado nun río cada vez máis cheo de sedimentos fóron obrigando a cegala cada vez máis.

NOVA INFRAESTRUTURA. O reino precisaba infraestruturas viarias para a loxística comercial dos novos portos que se ían creando. O camiño natural da depresión meridiana servía de novo para comunicarnos de norte a sur.

Foto Zagala - 1885
PERDE O PRIMEIRO OLLO. Nos séculos XVI e XV realizáronse ampliacións. Un viaxeiro hamburgués en 1494, Jerónimo Münzer, deixa escrito que Pontevedra ten unha fermosa ponte ten 14 ollos. Segundo se ten constatado, a ponte perde o seu primeiro ollo dos 15 orixinais por esa época, ao construirse un novo malecón para aumentar o calado do peirao.

ADEUS AO PETRIL. As duras inclemencias meteorolóxicas entre 1571 e 1640 (que algúns autores chamaron “pequena idade glaciar”) contribuiron a cegar e deteriorar a ponte debido aos arrastres en suspensión. Tanto foi así que en novembro de 1658 derrubouse o petril para que a auga circulase libremente sobre a ponte.

O BALDI. Sobre 1570 o mestre Mateo López acometera unha reforma, que foi a que inmortalizou Pier María Baldi en 1669 aproveitando a viaxe de Cosme III de Médicis. Entón tiña 12 arcos, os mesmos que cando en 1697 alguén describe as medidas da ponte: 158 m de longo e 3,75 de ancho.

DOCE ARCOS NO SÉCULO XVIII. En 1719 os ingleses ocuparon Pontevedra durante 10 días. Ao abandonar a cidade destrúen as torres da ponte e o edificio da cadea, que reedifican en 1750. Nese momento, o Padre Sarmiento fala dunha ponte de  construción moderna de 12 arcos.

ADEUS AO CASTELIÑO. En 1780 o arcebispo Malvar impulsa o camiño real entre Ponte Valga e Ponte Sampaio, o que supuxo o ensanche da ponte dous metros, derrubando o casteliño de entrada desde O Burgo e a propia torre da ponte.

BARANDA METÁLICA. -En 1890 volve a retirarse o petril de pedra e instalarse unha baranda metálica e incorpórase un voladizo sobre canzorriños. En 1904 faise un novo malecón e desaparecen totalmente os restos da cadea. Pouco despois, en 1915, substitúese a lousa da calzada por lastro. A historia da ponte e as súas ampliacións, chega en 2018 a un novo chanzo evolutivo. Recupera a súa camiñabilidade e incorpora elementos tan contemporáneos como a luz, convertíndose nun destacado monumento urbano que exhibirá o seu valor as 24 horas do día.

1954
A REFORMA DE 1954 -  En 1954 chega a gran reforma, que costou millón e medio de pesetas, e comezou tras construir unha pasarela de madeira para a circulación das persoas. Desmontaron toda a superestrutura da ponte, reforzaron as antigas bóvedas e construiron outras de formigón armado recuberto de sillería. Estes arcos “exteriores” que voan sobre a antiga estrutura, teñen entre 9 e 13 metros de luz, conseguindo un aspecto uniforme e de peculiar singularidade. Daquela incorporárase un alumeado de 12 farolas de esbelto fuste de formigón, con 2 lámparas cada unha, e os detalles  ecorativos de significación xacobea.


As excavacións no cabeceiro sur da Ponte do Burgo

 

As escavacións do lado sur da ponte do Burgo fóron unha espléndida fonte de información sobre a ponte, a cidade e o camiño. A historia de Pontevedra débelle moito a este lugar. Na primeira escavación (1988) apareceu sobre todo o famoso Miliario de Hadriano, datado no ano 134 da nosa era. Unha escavación suspendida precipitadamente polas autoridades da época, pero xenerosa en sobre o noso pasado. Restos de estruturas construídas nas idades media e moderna, edificios que arrodeaban a ponte, calzadas, a torre de entra  da á cidade, malecón, etc

Arco cego do portuario

Na escavación de 2006, os arqueólogos atoparon dous miliarios, un máis novo, de principios do século IV e dedicado ao emperador Maximino II, e o outro é da época do emperador Nerva, século I. Unha das estruturas máis interesantes foi o malecón portuario do século XV, un primeiro avance da cidade sobre o río. Contaba cun senlleiro arco apuntado cego. Algúns pilotes de madeira (que hoxe están protexidos por tubos de plástico) servían de soporte a unha estrutura de madeira sobre a que se realizaban os labores de estiba. Tamén fóron aparecendo restos de cerámica, sobre todo de entre os séculos XV e XVI de procedencias tan lonxanas como Sevilla, Valencia, así como moedas da época de Enrique IV ou dos Reis Católicos. Outros muros dos que as escavacións deron noticia fóron os da seguinte ampliación do peirao, no século XVI, así coma alicerces da Porta da Ponte e o seu cárcere anexo. Un camiño exterior construido con lousas de granito datouse entre os séculos XVII e XVIII, e chegou a nós perfectamente conservado.

Máis recentes son os alicerces da antiga praza de abastos, do século XIX, no solar que ocuparan a cadea e a torre da ponte. En 2006 aprovietouse a escavación para facer partícipe a veciñas e veciños dos valores da historia e a arqueoloxía, adaptando por medio de andamios o espazo escavado para explicar este interesante quilómetro cero de Pontevedra.




O mercado ou "Praza de abastos"

 Na acta municipal do 5 de marzo de 1884 pódese ler coma “unha das melloras que máis imperiosamente reclama a poboación é sen dúbida a construción dunha Praza de Abastos que satisfaga os intereses  públicos, non só polo que toca a vida e comodidade, senón tamén a hixiene e salubridade”. Unha demanda que foi satisfeita en 1885, cando se aproba e executa o proxecto encargado a Sesmero dun
mercado cuberto. O emprazamento escollido foi o solar ocupado polo vello cárcere.
Na imaxe de abaixo podemos ver o actual Mercado. Vese que houbo un pequeno desprazamento con respecto á primera ubicación.
Actualmente no segundo andar  está preparado con distintos negocios para tomar ben unha cervexa do país como unhas tapas da diferente gastronomía galega.

O cabeceiro sur da Ponte do Burgo

 A cabeceira sur da Ponte, a que toca a cidade, estivo ocupada por varios edificios ao longo do tempo. A cadea é un dos máis significativos, xa que ocupaba as prantas superiores do arco de entrada.

A fins do século XV está documentado que existía unha porta cun terreo baleiro anexo pola súa esquerda. Supónse que a porta de entrada á cidade tería un corpo defensivo superior.

En 1595 edifícase un novo presidio, que debe ser o que aparece no debuxo de Baldi de 1669. A cadea sería o edificio adosado á porta da ponte, cara á esquerda. A fins do sXVII presentaba un estado ruinoso.

Tanto a ponte como a cadea deberon ser reformados entre os séculos XVII e XVIII, e derrubados polos ingleses en 1719. En 1750 constrúese un novo complexo de porta e cadea, que tampouco dura moito.

A mediados do século XIX xa non aparece a torre nen a porta da ponte, aínda que sí o edificio anexo. Suponse que se debeu á ampliación do camiño de Santiago a Pontesampaio impulsada polo Arcebispo Malvar, e tamén á invasión francesa de 1809. A mediados do XIX trasládase ao Campo de San Xosé, onde hoxe se levanta a Audiencia.

A muralla de Pontevedra

 Entre a fundación da cidade perto daquela vella ponte romana, no século XII, e o século XV, vai desenvolvéndose a muralla, con clara función defensiva. Ao longo dos séculos e tras batallas nobiliarias, pestes, pocas de prosperidade e revolucións como a Irmandiña, a muralla vai ampliándose cara ao leste, mantendo a parte máis alta, Santa María, como vixía do último treito do Lérez.

A partires do S XV deixa de ter un carácter defensivo e pasa a ter unha función de control fiscal e sanitario. En 1850 a muralla comeza a derrubarse, como todo tipo de edificios que parecesen vellos, entre eles a igrexa de San Domingos. 
Evolución da muralla. Cando se fundou a cidade (1169) construíase a nova ponte perto da vella, a que deu orixe ao nome de Pontevedra. Desa época é o primeiro núcleo murado, entre Santa María e As Cinco Rúas. No século XIII amplíase cara ao peirao e a actual praza de Méndez Núñez grazas ao pulo das cidades costeiras galegas, onde se desnvolve a pesca. A comezos do XIV volve a ampliarse ata a Ferraría. As ordes mendicantes que se están instalando, Santa Clara, San Francisco e San Domingos, quedan fóra do recinto urbano. Despois da crise de mediados do século XIV, en que se estanca a cidade, volve a tomar músculo coa concesión da Feria Franca e o desenvolvemento comercial do SXV tras a revolta Irmandiña. Entre mediados e fins do século XV a muralla chega xa a Michelena e Cobián Roffignac. É precisamente cabo da ponte onde a muralla sofre máis modificacións, pois os constantes recheos obrigan a cambiar o curso do muro.

A importancia do mar no desenvolvemento de Pontevedra

 
Ver o catálogo da Exposición da Ponte do Burgo (2020)

A fundación da cidade de Pontevedra e o Camiño de Santiago

Fernando II Despois de varios séculos de abandono, a cidade fúndase no século XII grazas ao desenvolvemento do comercio marítimo e terrestre. Camiños e infraestruturas volven cobrar valor grazas ao auxe urbano daquel tempo. É probable que aínda existisen os restos da vella ponte romana.

O promontorio de Santa María servía de vixía para o control da ría e a ponte. Será en principio unha cidade fortaleza no contexto das loitas entre os reis do norte e o sur. Semella que os portugueses pretendían expandirse ata o Lérez.

En 1165 Fernando II e Alfonso I de Portugal asinan a Paz do Lérez sobre a vella ponte, se ben ao ano seguinte o portugués toma o castelo de Cedofeita, na actual parroquia de Lérez, que retén ata 1169, momento en que é recuperado por Fernando II.

En 1163 Fernando II dona ao mosteiro de Poio a metade da igrexa de Santa María. É o primeiro documento escrito que nos sitúa na historia. Pouco despois, en 1169, o mesmo rei de León e Galiza concede o Foro de Pontevedra, tal como recolle o documento de confirmación asinado por Alfonso X en 1264. O Foro é o recoñecemento explícito da súa condición urbana da cidade.

Na época da fundación de Pontevedra por Fernando II de Galiza, Asturias e León, (1169) remata a construción da catedral de Santiago. O Pórtico da Gloria é de 1174. Este país recibe milleiros de peregrinos.
En 1180 o rei concédelle a vila ao arcebispo de Compostela. Pontevedra vai ir converténdose nun dos máis importantes enclaves costeiros de Galiza. Chegou a ser durante o século XV a maior vila do país.
Segundo parece, as peregrinacións desde Portugal a Compostela xa viñan de tempos atrás, pero aumentan a partires do século XII, co desenvolvemento urbano e de infraestruturas.
Foi sonada a peregrinación da Raíña Santa, Isabel de Portugal, no século XIV, concretamente en 1325. Posteriormente en 1502 facía o mesmo o rei Manuel I desde Lisboa, provocando esa tendencia de peregrinaxe popular de milleiros de persoas de alén do río Miño, que continúa no día de hoxe.
No século XIX, máis do 80% dos peregrinos estranxeiros atendidos no Hospital Real compostelano son de alén do Miño.
Moitos son os persoeiros de calquera país do mundo que parten de algún lugar de Portugal para chegar a Santiago a través de Pontevedra e a famosa depresión meridiana, auténtica vía natural para percorrer de sur a norte o oeste galego.

Turoqua e a Vía XIX

Turoqua sería unha mansio ubicada perto da vía XIX. Serviría para a vixiancia, mantemento e dar acougo a transeúntes. Arqueólogos e historiadores contan que debeu ser un importante foco comercial debido aos materiais importados que se atoparon nalgúns castros da comarca (Mourente, S. Cibrán, Salcedo, Campañó, Verducido, Lérez, Maúnzos).

Os miliarios atopados no eixo norte sur axúdannos a imaxinar o poboamento destes lugares hai uns 1.800 anos: O de Hadriano en Salcedo (134), o de Maximino e Máximo en Tomeza (ano 238), o de Caracalla (214) en Alba e o de Magencio (350), en Cerponzóns.

Mentres durou o imperio romano, mantívose a infraestrutura de comunicacións uns cantos séculos máis. Despois, aquela vella Turoqua foi esmorecendo, como tamén o comercio, a seguridade, os coñecementos técnolóxicos, etc.  

Deixou de ter sentido e a xente optou por vivir nos poboados darredor, onde era máis doado cultivar e subsistir. A cidade desaparece, estímase que durante máis de 6 séculos.

VÍA XIX 

Ao chegaren ao noroeste peninsular, os romanos utilizan vellos camiños preexistentes ou naturais, como a famosa depresión meridiana, que percorre o sur do país tocando os vértices interiores das Rías Baixas.

Desde Bracara Augusta dirixíase ata Lucus Augusta e de ahí a Asturica Augusta. Braga, Lugo e Astorga. As tres capitais do noroeste romano. En total 299 millas, case 500 km.

Segundo parece, a vía chega á actual Pontevedra acompañando o río Tomeza ou dos Gafos, que deixa para continuar polo Gorgullón, Peregrina, Soportais, e chega á ponte por Real, seguindo cara ao norte pola Santiña, Alba e Cerponzóns.

Ata o século XII non volvería a rexurdir o comercio terrestre e marítimo. Con el renace o núcleo urbano no que hoxe vivimos nós. Artigos relacionados  A orixe do nome de Pontevedra . -  A fundación de Pontevedra como cidade urbana  - Ver catálogo da exposición

A orixe do nome de Pontevedra

Segundo explica Xesús Portas Ferro, “en case todos os documentos latinos dos séculos XII e XIII, o nome da vila aparece nas formas Ponteveteri e Ponte Veteri” porque os escribáns estaban calcando no seu latín unha construción romance herdada do latín vulgar. Ademais, engade que “nos documentos escritos en galego aparece soamente a forma romance Pontevedra” e, de feito, na lingua falada “o burgo nunca tivo outro nome ca o de Pontevedra”.

O topónimo Pontevedra deriva do latín PONTEM VETERAM, que significa “a ponte vella”. Refírese, polo tanto, a unha ponte que xa era antiga cando lle deron ese nome que chegou ata nós.

A orixe do nome Lérez é un misterio. Aparece con pequenas variantes en textos medievais, xa desde o  século X (910, 916…). Sabemos que vén de moi antigo e sabemos que non ten orixe no latín. É case seguro que forma parte do herdo que chegou ata nós desde as linguas indoeuropeas, anteriores ao latín.

O nome do barrio pontevedrés do Burgo ten, como Pontevedra, un significado transparente; quere dicir “arrabalde, barrio”. Vén do latín vulgar BURGUS, e este do xermánico BŬRGS que viña sendo “cidade pequena”, “forte”. 

Outras Pontevedras en Negreira e na Gudiña. Ámbalas dúas preto de leitos fluviais. A primeira a uns metros do río Tambre e a segunda á beira do Pereiro. Artigos relacionados:  Turoqua e a Vía XIX   -  A fundación da cidade de Pontevedra

  Sacado do Catálogo Exposición da Ponte do Burgo